Xeyirxahlıq, mənəvi dəyərlər aşılayan dərs

“Təhsil və zaman” qəzetinin son sayında dərc olunan bu yazı Gəncə şəhər 25 nömrəli tam orta məktəbin müəllimi Səmadil Əliyevanın iş təcrübəsindən bəhs edir. (Səmadil Əliyeva Gəncə şəhər 25 nömrəli tam orta məktəbin direktorudur.)Dərsin əvvəlində nümayiş olunan video-çarx sanki həyat həqiqətlərini sinif otağına daşımaqla, şagirdləri reallıqlarla üz-üzə qoymuşdu. Video-çarxda kasıb və varlı uşaqlar nümayiş olunur, kimlərə yardım etmək lazım olduğu sualı qoyulurdu. Uşaqların gözləri qarşısında canlanan bu mənzrə onların qəlbində xeyirxahlıq hisslərini alovlandırır, sinfin yüksək səviyyədə mənəvi-psixoloji mühitini təmin edirdi. Müəllimin nümayiş etdirdiyi video-çarxdan, uşaqların gəldikləri nəticələrdən bəlli olurdu ki, bu günkü dərsin mövzusu xeyirxahlıq üzərində qurulacaq. Əslində bu mövzu bəşriyyətin ən ali mövzusudur. Bu mövzunu tədris etmək, şagirdin qəlbinə xeyirxahlıq toxumu səpə bilmək müəllimdən yalnız peşəkarlıq tələb etmir, özünün də bu ali hisslərin daşıyıcısı olmağı vacib sayır. İnsan özünün malik olmadığı hissləri ifadə edə bilməz, etsə də bu, təbiilikdən uzaq olar. Amma Səmadil Əliyevanın qurduğu dərsdə xeyirxahlıq ədəbiyyatın qüdrətindən istifadə olunmaqla təlqin edilirdi. Səmadil Əliyeva şagirdlərinə elə bir mənəvi hiss aşılamışdı ki, onların hər biri hər an xeyirxahlıq etməyə hazır görünürdülər. Odur ki, bu mövzunu onlar su kimi canlarına çəkirdilər. Səmadil müəllim bu mövzu ilə həm sinfə, həm də şagirdlərinin qanına bir qaynarlıq bəxş edə bilirdi. O, mövzunu elə tədris edirdi ki, şagirdlər əcdadlarının xeyirxahlıq qanlarını sanki öz ruhlarında, düşüncələrində hiss edirdilər. Sanki bütün bunlar onların yanında baş verir, öz hərarəti ilə onları isidirdi. Səmadil müəllim mövzunun verdiyi imkanlardan istifadə etməklə şagirdlərinə elə bir hiss aşılayırdı ki, bu hiss onları əcdadlarının xeyirxah ruhu ilə qovuşdururdu. Sanki gözəgörünməz bir qüvvə onları əcdadlarının xeyirxah ruhları ilə yanaşı addımladırdı. Səmadil müəllim dərsi xeyirxahlıq, mənəvi saflıq aşılayan canlı bir varlığa çevirmək istəyirdi. Elə bir varlıq ki, bu varlıq özlüyündə bu dəyərləri aşılaya bilsin...Monitorda Mir Cəlal Paşayevin rəsmi göründü. Məlum oldu ki, dərsin mövzusu böyük yazıçının “Bir gəncin manifesti” əsərindən “Bahar” adlı səhnəsidir. Müəllimin irəli sürdüyü tədqiqat sualı Köməyə ehtiyacı olan insanlara, ata-ana qayğısından məhrum uşaqlara hansı mərhəmət və qayğı göstərilir? Hansı səbəbdən ehtiyacı olanlara kömək göstərilməyə bilər? Kimləri bağışlamaq olmaz? sualları şagirdlərin marağı ilə qarşılandı. Bu tədqiqət sualları ətrafında işləmək üçün sinif qruplara bölündü. Amma bundan öncə müəllim görkəmli Azərbaycan yazıçısı Mir Cəlal Paşayev haqqında video-çarx nümayiş etdirdi. Bu, mövzuya giriş üçün də mühüm əhəmiyyət daşıdı. Şagirdlər öyrənəcəkləri mövzunun hansı yazıçı tərəfindən qələmə alındığını bilməklə, onun haqqında maraqlı məlumatlar əldə etdilər. Bildilər ki, Mir Cəlal Paşayev 1908-ci ildə Cənubi Azərbaycanın Əndəbil kəndində doğulub. Kiçik yaşlarında atası Gəncəyə köçdüyündən uşaqlığı burada keçib. 1918-ci ildə atası vəfat etdikdən sonra böyük qardaşının himayəsində yaşayan Mir Cəlal 1918–1919-cu illərdə xeyriyyə cəmiyyətinin köməyi ilə ibtidai təhsil alıb. O, Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Gəncə Darülmüəlliminə daxil olub. Tələbə təşkilatının, sonra isə şəhər tələbə həmkarlar təşkilatının sədri seçilib. Kazan Şərq Pedaqoji İnstitutunun ədəbiyyat şöbəsində, Azərbaycan Dövlət Elmi-Təqiqat İnstitutunun aspiranturasında təhsilini davam etdirməklə yanaşı, müəllimlik edib. "Füzulinin poetikası" mövzusunda namizədlik dissertasiyası, "Azərbaycanda ədəbi məktəblər" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edib.

Onun ədəbiyyat nəzəriyyəsinə dair araşdırmaları, xüsusilə məşhur "Ədəbiyyatşünaslığın əsasları" dərsliyi Azərbaycan filoloji mühitində diqqətəlayiq yer tutur. Ədibin "Klassik irs və müasirləri"mizə dair məqalələri, monoqrafik tədqiqatları, "Azərbaycanda ədəbi məktəblər" mövzusunda yazdığı doktorluq dissertasiyası, "Füzuli sənətkarlığı", "Cəlil Məmmədquluzadə realizmi haqqında" və sair bu kimi əsərləri onun ədəbi-nəzəri düşüncə ilə ardıcıl və sistemli şəkildə məşğul olmasını təsdiqləyən çox ciddi faktlardır.

Video-çarxda qeyd olunurdu ki, Mir Cəlal Paşayev 1928-ci ildən ədəbi fəaliyyətə başlayıb. "Kommunist" qəzetində şöbə müdiri, "Gənc işçi" qəzetində məsul katib, həm də Azərbaycan Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda elmi işçi olub. Azərbaycan Dövlət Universitetində dosent, professor kimi fəaliyət göstərib. Azərbaycan ədəbiyyatı kafedrasının müdiri olub. Əslində müəllim tərəfindən nümayiş olunan ikinci video-çarxın məqsədi şagirdləri öyrənəcəkləri mövzunun görkəmli müəllifi ilə tanış etmək idi. Səmadil müəllim hesab edirdi ki, görkəmli şəxsiyyətlərin həyat və yaradıcılığı haqqında şagirdlərə məlumat verilməsi onların gələcək ömür yollarında müstəsna rol oynaya bilər. Biz gənclərimizə məhz belə şəxsiyyətləri tanıtmalıyıq ki, onlar gənclərin kumirinə çevrilsinlər, nəinki cəmiyyətdə lazımı səviyydə tanınmayan adamlar. 

Bundan sonra şagirdlər “Bahar” mövzusunu hissə-hissə oxudular. Yenidən video-çarx nümayiş olundu. Bu dəfə şagirdlərin gözləri qarşısında 20-ci əsrin əvvəllərində Bakının, Gəncənin durumu, hər iki şəhərin sosial-iqtisadi vəziyyəti canlandı. Artıq qrup işlərinin zamanı yetişmişdi. Sinif dörd qrupa bölündü. Qruplara oxuduqları bölməyə başlıq verib və plan tərtib etmək, oxuduqları bölmədə tanış olmayan sözlərin mənasını lüğətin köməyi ilə aydınlaşdırmaq, təsvir və ifadə vasitələri də daxil olmaqla bədiiliyi təmin edən vasitələri müəyyənləşdirmək tapşırığı verildi. Onlar, eyni zamanda, əsərdəki əsas fikri, əsas ideyanı aydınlaşdırmalı, bu barədə fikirlərini bildirməli idilər. Bu əsər özlüyündə əsl Azərbaycançılıq, eləcə də bəşəri ideyaları ehtiva etməklə, şagirdlərin mənəvi dünyasının formalaşmasına təsir edən amillərlə zəngindir. Səmadil müəllim də öz növbəsində bu amildən istifadə etməklə əsərin bu kimi məziyyətlərini şagirdlərin dünyagörüşünün zənginləşməsinə, onların mənəvi aləmlərinin formalaşmasına yönəldə bilmişdi. O, istər motivasiyada, istər Mir Cəlal Paşayevin ömür yolundan, istərsə də Bakının, Gəncənin 100 il əvvəlki durumundan bəhs edən video-çarx nümayiş etdirməklə, əslində təkcə əsərin deyil, ümumilikdə, böyük bir dövrün mənəvi portretini canlandırır, həmin dövr haqqında təsəvvür yaradırdı. Bu portret özündə həm zamanı, həm insanları, həm də bütün bunlara ürək ağrısı ilə münasibət bildirən yazıçı obrazını canlandırırdı. Video-çarxların yaratdığı kompozisiya olmasaydı, fikrimcə müəllim mövzunun mənimsədilmsəinə istənilən səviyyədə nail olmayacaqdı. Belədə isə, biz video-çarxlarla Bahar obrazı ilə görüşməyə hazırlaşan şagirdi bu görüşə tam hazırlıqlı görürük. O, artıq Baharla tanışdır. Onun mənəvi aləmini, böyüdüyü, formalaşdığı mühiti bilir, ətrafındakı adamları tanıyır. Nəhayətdə Baharın taleyi ilə yaşamağa, onun dərdinə ortaq olmağa hazırdır. Yəni, onlar bu mənəvi hazırlığa yiyələnə biliblər. Səmadil müəllim yetirmələrini Bahar və Baharkimiləri anlayacaq qədər mənəvi gücə malik olan insanlar kimi formalaşdırmağa nail olub. Onlar Baharın düşdüyü vəziyyətə optimal qiymət verir, dövrü, zamanı, ətrafdakı insanları dəyərləndirməyi bacarır, Baharın mənəvi keyfiyyətlərini təhlil edir, onun hərəkətlərinə münasibət bildirir, Baharın yaşadığı dövrdə uşaq hüquqlarının səviyyəsini xarakterizə edirdilər. Həm də bütün bunları 7-cilər məharətlə yerinə yetirir, obyektiv mövqe sərgiləyirdilər. Söz yox ki, bütün bunlar müəllimin metodoloji yanaşmasının, öyrətmə ustalığının sayəsində mümkün olmuşdur. Bilirik ki, real həyat səhnələri ilə zəngin olan “Bir gəncin manifesti” əsərinin kuliminasiya nöqtəsi əsərin qəhrəmanı Sona ananın “İtə ataram, yada satmaram” frazası ilə zənginləşir. Səmadil müəllim əsərin bu səhnəsini şagirdlər vasitəsilə sinifdə səhnələşdirməklə, Sona ananın bu yanaşmasını şagirdlərinin mənəvi dünyasının zənginləşməsinə xidmət edən bir vasitə kimi düşünmüşdür. Ümumiyyətlə, Səmadil müəllim bu əsərin mənəvi imkanlarından tam istifadə etməklə, şagirdlərinin düşüncəsində xeyirxahlıq, milli-mənəvi dəyərlərə rəğbət hissini formalaşdırmağa çalışdı və buna nail oldu. Nəhayət o, irəli sürdüyü suallarla mövzunu müasir dövrümüzlə əlaqələndirdi. Şagirdlər müasir dövrdə Azərbaycanın qoşulduğu uşaq hüquqları konvensiyasından, Azərbaycanda uşaq hüquqlarının qorunması sahəsində dövlət tərəfindən görülən işlərdən, Azərbaycanın birinci xanımı Mehriban Əliyevanın təşəbbüsü ilə uşaqların fiziki və mənəvi sağlamlıqlarının qorunması istiqamətində həyata keçirilən tədbirləri dilə gətirdilər. Bir məqamı qeyd etmək istərdim ki, Səmadil müəllimin 7-ciləri intekekual hazırlıqları ilə yanaşı, fikirlərini sərbəst, məntiqli ifadə etmək, qiraət bacarıqları ilə diqqəti cəlb edirdilər. Sözsüz ki, dərsin sonunda aparılan qiymətləndirmədə də bu, nəzərə alındı. Müəllim evdə hazırlamaq üçün ölkəmizdə uşaqlara olan dövlət qayğısı barədə esse yazmağı tapşırdı. Bu da öz növbəsində tətqiqat aparmağı zəruri edən mövzu idi. Səmadil müəllimin şagirdlərinin tədqiqatçılıq bacarıqları isə bu tapşırığın öhdəsindən gəlmək üçün kifayət qədər idi.